Co to jest zmiana stosunków wodnych i co może do niej doprowadzić? 

Zmiana stosunków wodnych na gruncie określana też zamiennie naruszeniem stosunków wodnych może być spowodowana czynnikami naturalnymi (zazwyczaj tego rodzaju procesy przebiegają powoli) lub też może być wywołana działalnością człowieka, wówczas zmiany mogą zachodzić bardzo gwałtownie. Natomiast negatywny wpływ zmienionych stosunków wodnych na grunty sąsiednie bywa zjawiskiem długotrwałym, nie dającym się stwierdzić jednoznacznie przy jednorazowych oględzinach (por. wyrok WSA w Białymstoku, z 12 listopada 2011 r., II SA/Bk 587/09).

Niestety, pojęcie stosunków wodnych nie zostało zdefiniowane przez ustawodawcę. Jednak wywodząc z obowiązujących przepisów można stwierdzić, że chodzi tu zwłaszcza o zmianę stanu wody na gruncie, kierunku odpływu wody opadowej, kierunku odpływu wody ze źródeł, odprowadzanie wody oraz ścieków na grunty sąsiednie. Stwierdzenie zmiany stosunków wodnych winno zostać potwierdzone stosowną ekspertyzą. Zasadniczym skutkiem zmiany stosunków wodnych jest negatywny wpływ na grunty sąsiednie.

Zmiana stosunków wodnych spowodowana działalnością człowieka związana jest z konkretnym działaniem właściciela gruntu wpływającym na ukształtowany w terenie system zasobów wodnych. Najczęściej do zmiany stosunków wodnych dochodzi poprzez nawiezienie znacznej ilości ziemi na działkę, przez co woda ścieka na grunty sąsiednie.

Również wywiezienie ziemi, a co za tym idzie obniżenie terenu może przynieść podobny skutek. Jednym z powodów zmieniających stosunki wodne może być wadliwe wykonanie kanalizacji deszczowej, która będzie odprowadzać wodę na działki sąsiednie. Podobne konsekwencje może powodować brak odpowiedniego drenażu działki, zwłaszcza w przypadku, gdy duża część terenu zostanie wybetonowana, pokryta asfaltem albo kostką brukową.

Do działań powodujących zmianę stosunków wodnych na gruncie zaliczyć można również wykonanie przeszkody w odpływie wody opadowej z terenów sąsiednich zgodnie z naturalnym kierunkiem odpływu np. zasypanie wgłębienia, którym dotychczas spływała woda (por. wyrok WSA w Bydgoszczy, z 14 stycznia 2010 r., II SA /Bg 995/09). Podobny skutek może przynieść niedrożność studzienek oraz wykonanie rowu.

 


Według J. Szachułowicza również wykonanie studni głębinowej i pobór dużej ilości wody, prowadzący do obniżenia jej lustra i pomniejszenia zasobów wodnych na danym terenie (J. Szachułowicz, Prawo wodne. Komentarz, LexisNexis, Warszawa 2010, s. 119). Podsumowując, chodzi o działania, które ingerują w naturalny stan wody związany z ukształtowaniem terenu, warunkami przyrodniczymi, hydrologicznymi.

Zmiana stosunków wodnych na gruncie prawa wodnego

Ochronę gruntów sąsiednich przed konsekwencjami zmiany stosunków wodnych wprowadza art. 29 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz.U. z 2012 r. poz.145 z póź.zm.) - dalej pr. wod., zakazujący zmiany stanu wody na gruncie, a zwłaszcza kierunku odpływu znajdującej się na jego gruncie wody opadowej oraz kierunku odpływu ze źródeł ze szkodą dla gruntów sąsiednich oraz zakazujący odprowadzania wody oraz ścieków na grunty sąsiednie. Ponadto w artykule tym nałożono na właściciela obowiązek usunięcia przeszkód oraz zmian w odpływie wody, powstałych na jego gruncie wskutek przypadku lub działania osób trzecich, ze szkodą dla gruntów sąsiednich.

Jeżeli spowodowane przez właściciela gruntu zmiany stanu wody na gruncie mają szkodliwy wpływ na grunty sąsiednie można zwrócić się do wójta, burmistrza, prezydenta miasta o wydanie decyzji nakazującej właścicielowi gruntu przywrócenie stanu poprzedniego lub też wykonanie urządzeń zapobiegającym szkodom.

Pojęcie gruntu sąsiedniego jest definiowane przez doktrynę dwojako. W znaczeniu wąskim chodzi o grunty bezpośrednio sąsiadujące z nieruchomością, na której działania powodują szkody. W znaczeniu szerokim chodzi o wszystkie nieruchomości w pobliżu, na których da się odczuć skutki zmiany stosunków wodnych. Druga interpretacja wydaje się trafniejsza, albowiem ze względu na bardzo zróżnicowane ukształtowanie terenu oraz budowę geologiczną terenu, działania w jednym miejscu mogą odnosić skutki dużo dalej, niekoniecznie na nieruchomościach bezpośrednio sąsiadujących.

Wszczęcie omawianego postępowanie jest możliwe tylko w przypadku łącznego spełnienia dwóch przesłanek: dojścia do zmiany stanu wód oraz szkodliwego oddziaływania tych zmian na grunty sąsiednie. Taki pogląd wyraził WSA w Gliwicach (wyrok z dnia 7 kwietnia 2011r. II SA/Gl 1159/10 (LEX nr 950540): „Ewentualne wydanie przez właściwy organ decyzji nakazującej właścicielowi gruntu przywrócenie stanu poprzedniego lub wykonanie urządzeń zapobiegających szkodom bezwzględnie wymaga zatem uprzedniego wykazania, iż właściciel gruntu istotnie zmienił stan wód na gruncie a nadto, że zmiana ta szkodliwie wpływa na grunty sąsiednie".

Kwestie odszkodowawcze związane m.in. ze zmianą stosunków wodnych reguluje art. 186 pr. wod. Na tej podstawie poszkodowany może ubiegać się o odszkodowanie. Jego wysokość w drodze decyzji ustala organ właściwy do wydania pozwolenia wodnoprawnego, a jeżeli pozwolenie wodnoprawne nie było wymagane właściwy marszałek województwa. Odszkodowanie obejmuje tylko poniesione straty, nie są brane pod uwagę ewentualnie utracone zyski. Decyzja ta jest niezaskarżalna, a jej ewentualna weryfikacja może nastąpić jedynie na drodze sądowej.

 

Spory wynikające ze zmiany stosunków wodnych mogą być rozstrzygane polubownie na mocy art. 30 pr. wod. Właściciele mogą za pomocą pisemnej umowy, ustalić zmiany stanu wody na gruntach, o ile nie ma to negatywnego wpływu na inne nieruchomości sąsiednie lub gospodarkę wodną. Ugoda tego rodzaju nie może obejmować wprowadzania ścieków do wód lub ziemi. Ugoda wymaga zatwierdzenia przez wójta, burmistrza, prezydenta miasta.


Konsekwencje prawne na gruncie prawa cywilnego

Właściciel nieruchomości, na której doszło do szkód spowodowanych zmianą stosunków wodnych na gruncie może dochodzić swoich praw również na drodze cywilnoprawnej.

Po pierwsze powodowanie szkody na gruncie sąsiednim jest czynem niedozwolonym w rozumieniu art. 415 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964r. Kodeks Cywilny (Dz.U. 1964 Nr 16 poz.93 z póź.zm.)- dalej kc, na mocy którego ten, kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę zobowiązany jest do jej naprawienia. Zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie (wyrok SA w Warszawie z 2006 r., VI Aca 732/2006, Rzeczpospolita 2006, nr 11, s. C3) właściciel może dochodzić odszkodowania za szkody spowodowane przez wody opadowe spływające z sąsiedniej działki. Ważne jest jednak wykazanie szkody oraz związku przyczynowego z zachowaniem sąsiada oraz zachowanie trzyletniego terminu do wniesienia powództwa.

Zmianę stosunków wodnych na gruncie możemy zakwalifikować jako immisje. Immisja to działanie właściciela na własnym gruncie, którego skutki są odczuwalne na gruncie sąsiednim. Możemy wyróżnić dwa rodzaje immisji: bezpośrednie i pośrednie. Immisja bezpośrednia polega jak sama nazwa wskazuje na bezpośrednim naruszeniu prawa własności np. przez wyrzucenie nieczystości na grunt sąsiada.

Natomiast immisja pośrednia polega na działaniu na własnym gruncie, które to działanie ma wpływ na grunty sąsiednie np. hałas, zasłanianie światła słonecznego. Zakaz immisji wprowadza art.144 kc stanowiąc, iż właściciel nieruchomości powinien przy wykonywaniu swego prawa powstrzymywać się od działań, które by zakłócały korzystanie z nieruchomości sąsiednich ponad przeciętną miarę, wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych.

Bardzo istotnym w tym przypadku jest wyjaśnienie znaczenia immisji ponad przeciętna miarę. Tej kwestii orzecznictwo poświęca sporo miejsca. Sad Apelacyjny w Warszawie (wyrok SA w Warszawie z 2005 r. VI ACa 879/2005, Rzeczpospolita 2006, nr 30, s. C2) tłumaczy immisje ponad przeciętną miarę jako immisje nieuzasadnione. W tej sprawie wypowiedział się również Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 28 grudnia 1979 r. III CRN 249/79, opubl. OSNCP 1980/7-8 poz. 144, w którym stwierdził, że: "Pojęcie „przeciętna miara” w rozumieniu art. 144 kc zakłada obowiązek biernego znoszenia oddziaływania we wszelkiej postaci w określonym stopniu, jeżeli to oddziaływanie nie ma charakteru szykany.

Elementem konkretnie współokreślającym „przeciętną miarę” jest społeczno-gospodarcze przeznaczenie nieruchomości." Jeżeli chodzi o ścieki, jako ponad przeciętna miarę będzie traktowane każde odprowadzenie wód lub ścieków na grunt sąsiedni. Wynika to z faktu, iż jest to zabronione.

Właścicielowi nieruchomości, na której odczuwalne są skutki zmiany stosunków wodnych przysługuje roszczenie negatoryjne, czyli roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń na mocy art. 222 kc w związku z art. 144 kc.

Zakaz zmiany stosunków wodnych wynikających z przepisów szczególnych
Zmiana stosunków wodnych jest zakazana przez ustawę o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004r. (Dz. U. z 2013 r. poz. 627 z póź.zm. ) - dalej u.o.p. na terenie parków narodowych oraz rezerwatów przyrody. Uchylenie tego zakazu mogą usprawiedliwiać jedynie czynności służące celom ochronnym parku narodowego lub rezerwatu przyrody.

Zakaz zmiany stosunków wodnych może wynikać również z przepisów prawa miejscowego. Sejmik województwa tworząc park krajobrazowy może nałożyć szereg zakazów wymienionych w art. 17 u.o.p. ,wśród tych zakazów znajduje się zakaz zmiany stosunków wodnych. Również na terenie obszaru chronionego krajobrazu sejmik województwa może ustalić szereg zakazów, które może wybrać z ustawowego katalogu, jednym z nich może być zakaz zmiany stosunków wodnych.

Zgodnie z art. 45 u.o.p. rada gminy może ustanowić w stosunku do pomnika przyrody, stanowiska dokumentacyjnego, użytku ekologicznego, zespołu przyrodniczo-krajobrazowego odpowiednie zakazy, a jednym z takich zakazów jest zakaz zmiany stosunków wodnych, którego naruszenie pociąga za sobą konsekwencje karne.

 

Na mocy art. 127 u.o.p. osoba naruszająca zakaz zmiany stosunków wodnych odnoszący się do jednej z form ochrony przyrody, czy to nałożony ustawowo czy też przez akt prawa miejscowego dopuszcza się wykroczenia, za które może zostać skazana na grzywnę lub karę aresztu. Kary te mogą zostać orzeczone alternatywnie. Ustawodawca nie określił ich szczegółowo, zatem należy przyjąć iż będą one wymierzane w granicach: Kara grzywny od 20 do 5000zł oraz kara aresztu od 5 do 30 dni .