Gmina ma środki na zlecenie ekspertyzy stanu zdrowotnego drzew pomnikowych oraz na wykonanie zabiegów zabezpieczających i ochronnych.
Czy osoba prywatna, posiadająca na swej nieruchomości pomnik przyrody może odmówić "udostępnienia" drzewa w celu wykonania ekspertyzy i zabiegów?
Jeśli tak - to jak powinno wyglądać ewentualne porozumienie w sprawie ochrony pomnika, co z odpowiedzialnością za ewentualne szkody wywołane przez niepielęgnowane drzewo?

Ustanawianie drzewa pomnikowego na prywatnym gruncie nie odbywa się bez udziału właściciela. Powinien on wyrazić na to zgodę. Skoro wyrazi zgodę, to tym samym poddaje się reżimowi prawnemu w zakresie ustalonym przez art. 44 i art. 45 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220 z późn. zm.) - dalej u.o.p. Jeśli właściciel drzewa pomnikowego jest rolnikiem i np. korzysta z dopłat, to nie realizowanie obowiązku zachowania w dobrym stanie pomników przyrody na gruntach rolnych skutkuje od marca 2010 r. sankcjami w otrzymywanych przez rolników płatnościach. Z reguły jest tak, że objęcie drzewa formą ochrony przyrody przenosi na gminę obowiązki związane z utrzymaniem drzewa w dobrej kondycji. Jeśli więc nie może wykonać tych obowiązków z winy właściciela nieruchomości, to oczywistym jest, że również nie poniesie konsekwencji ewentualnych szkód spowodowanych przez drzewo. W takim przypadku może jednak egzekwować te obowiązki od właściciela nieruchomości, np. w zakresie zabiegów pielęgnacyjnych, choćby posiłkując się sądem. Gdyby jednak do szkody doszło (np. na skutek oberwania się konara drzewa), to właściciel drzewa poniesie pełną odpowiedzialność za szkody spowodowane przez to drzewo.

Gmina może zawrzeć porozumienie z rolnikiem, gdzie zostaną ustalone warunki związane z ochroną drzewa pomnikowego. W tym celu gmina może, w ramach rekompensaty z tytułu ograniczenia korzystania z własności, zaproponować rolnikowi jakieś korzyści materialne, niekoniecznie w pieniądzu, np. zostaną wykonane zabiegi pielęgnacyjne innych drzew rosnących na terenie jego nieruchomości, albo gmina pokryje koszty usunięcia drzew lub krzewów, gdyby taki wniosek został złożony i wydane zostało zezwolenie na wycinkę.
W przypadku kategorycznej odmowy wpuszczenia specjalistów na teren nieruchomości, na której rośnie drzewo, gmina może wystąpić do sądu o nakazanie właścicielowi udostępnienia tego terenu w celu wykonania ekspertyzy i przeprowadzenia zabiegów ochronnych, opierając swoje roszczenie na uprzednio wydanej przez właściciela zgodzie na ustanowienie pomnika. Niestety nie jest to szybki sposób załatwienia sprawy.

Uzasadnienie

Gdyby pomnik przyrody był ustanowiony bez zgody właściciela terenu, co jest możliwe, sprawa byłaby trudniejsza, gdyż właściciel mógłby skutecznie bronić się przed ograniczaniem jego uprawnień właścicielskich, powołując się na art. 130 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm.) - dalej p.o.ś., zgodnie z którym poddanie ochronie obszarów lub obiektów na podstawie przepisów u.o.p. może być uznane za "ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości" (art. 130 p.o.ś). Jeżeli właściciel lub użytkownik wieczysty gruntu takim ograniczeniem będzie się czuł poszkodowany, może wówczas w ciągu 2 lat złożyć do gminy wniosek o wykupienie od niego takiej nieruchomości – do wykupu stosuje się wówczas przepisy ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 261, poz. 2603 z późn. zm.). Alternatywnie, właściciel lub posiadacz gruntu może również w ciągu 2 lat złożyć wniosek do starosty o ustalenie "odszkodowania za poniesioną szkodę". Na podstawie art. 131 p.o.ś. starosta, ustala wówczas w drodze decyzji wysokość jednorazowego odszkodowania dla właściciela, które wypłaca gmina.
W przypadku zawarcia porozumienia, forma w jakiej to zostanie uczyniona jest dowolna. Nie musi to być akt notarialny (wejście na teren nieruchomości w celu wykonania zabiegów ochronnych czy ekspertyzy dendrologicznej, to nie jest służebność). Ważne jest jednak, aby porozumienie zostało sporządzone na piśmie, choćby dla celów dowodowych.